ท่อน้ำตาอุดตัน เป็นภาวะที่มีการอุดตันของท่อระบายน้ำตา ทำให้ผู้ป่วยมีอาการน้ำตาไหลมากจนเอ่อคลอเบ้าตาอยู่ตลอดเวลา โดยมักจะเป็นกับตาเพียงข้างเดียว (แต่ก็อาจเป็นทั้ง 2 ข้างก็ได้ ) และหากเป็นรุนแรงก็อาจทำให้เกิดการระคายเคืองหรือการอักเสบติดเชื้อตามมากลายเป็นถุงน้ำตาอักเสบ “ถุงน้ำตาอักเสบ” (Dacryocystitis) โรคนี้เป็นโรคที่พบได้บ่อยในบ้านเรา ซึ่งพบได้มากในเด็กทารก (พบได้บ่อยมากประมาณ 5-6% ของเด็กทารกแรกเกิดที่คลอดครบกำหนด) และในผู้ใหญ่ที่มีอายุมากกว่า 40 ปีขึ้นไป (โดยเฉพาะในช่วงอายุ 50-70 ปี) โดยจะพบได้ในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย
น้ำตาของคนเราจะมีการหลั่งออกมาจากต่อมน้ำตาอยู่ตลอดเวลา เพื่อให้ความชุ่มชื้นแก่ดวงตา ส่วนบริเวณหัวตาจะมีรูเปิดท่อระบายน้ำตา (Lacrimal punctum) อยู่ 2 ที่ของเปลือกตาบนและล่าง ซึ่งท่อระบายน้ำตา (Lacrimal canaliculus) นี้จะทำหน้าที่เป็นรูระบายน้ำตา (Lacrimal sac) ซึ่งเปรียบเสมือนเป็นถังพักน้ำ และจากถุงน้ำตาจะมีท่อระบายน้ำตา (Nasolacrimal duct) ซึ่งเป็นท่อยาวที่ผ่านลงมาทางกระดูกโหนกแก้มและมาเปิดที่ภายในจมูก และไหลผ่านลงคอตามลำดับ ซึ่งท่อตรงส่วนนี้เองเป็นตำแหน่งที่พบการอุดตันได้บ่อยที่สุด และรักษาให้กลับคืนสภาพได้ยากที่สุด การรักษาจึงจำเป็นต้องใช้วิธีการผ่าตัดและการกรอกระดูกในบริเวณดั้งจมูกให้ทะลุเป็นช่องเพื่อสร้างทางระบายน้ำขึ้นมาใหม่ ซึ่งเรียกว่า การผ่าตัด DCR (Dracryocystorhinostomy) ในเด็กทารกที่ท่อน้ำตาอุดตัน ส่วนใหญ่มักเกิดจากลิ้นเปิดปิดในท่อน้ำตาลไม่เปิดโดยมีพังผืดบางๆ มาขวางอยู่ จึงทำให้น้ำตาเอ่อเข้าไปในลูกตาและเอ่อออกมาบริเวณดวงตาของเด็กในที่สุด (ปกติแล้วพังผืดนี้จะทะลุออกเองได้ในช่วงครบกำหนดคลอดหรือหลังจากนั้นไม่กี่เดือน) โดยธรรมชาติแล้ว ภาวะนี้ในเด็กส่วนใหญ่มักจะมีอาการดีขึ้นเอง แต่ควรมีการดูแลให้ถูกวิธี
ในผู้ใหญ่ที่ท่อน้ำตาอุตันส่วนใหญ่มักเกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ ส่วนสาเหตุอื่นๆ ที่สามารถเชื่อมโยงได้คือ เป็นกลุ่มคนไข้ที่มีอาการไซนัสอักเสบเรื้อรังทำให้เซลล์บุท่อน้ำตาและถุงน้ำตาบวม มีเนื้องอกในช่องจมูกหรือไซนัสมีประวัติการผ่าตัดในช่องจมูก หรือจากการแตกหักหรือได้รับการผ่าตัดกระดูกใบหน้าทางหัวตาที่ติดกับสันจมูกซึ่งทำให้มีการกดทับท่อน้ำตา
การตรวจที่ง่ายที่สุดและผู้ป่วยสามารถทำได้เอง คือ การกดที่หัวตาข้างสันจมูกในบางรายที่มีท่อน้ำตาอุดตันจะพบว่ามีน้ำตาทะลักออกมาทางรูเปิดของท่อน้ำตา ซึ่งอาจเป็นน้ำตาที่เป็นเมือกหรือเป็นขี้ตาที่เป็นหนองทะลักออกมาก็ได้สำหรับการตรวจวินิฉัยโดยจักษุแพทย์คือ การใช้เข็มเล็กปลายตัดไม่คมแยงลงไปทางรูเปิดของท่อน้ำตาที่มีอยู่ทั้งที่หัวตาทั้งเปลือกตาบนและล่างแล้วฉีดน้ำลงไปในรายที่ปกติจะรู้สึกถึงน้ำเกลือเค็มๆ ที่ไหลลงคอ แต่ในรายที่มีท่อน้ำตาอุดตันน้ำตาจะไหลเอ่อล้นกลับออกมาทางรูเปิดของท่อน้ำตาทั้งบนและล่าง
ส่วนในรายที่เป็นถุงน้ำตาอักเสบ แพทย์จะตรวจพบตุ่มนูน ปวด แดง ร้อนที่หัวตาของผู้ป่วยที่มีน้ำตาไหลผิดปกตินอกจากท่อน้ำตาอุดตันแล้วยังอาจเกิดจากขนตาเก เยื่อบุตาอักเสบ กระจกตามีรอยถลอก กระจกตาอักเสบ การมีเศษผงหรือสิ่งแปลกปลอมเข้าตา หรือภาวะต้อหินในเด็กทารกแรกเกิดก็เป็นได้อย่างไรก็ตามไม่ว่าจะมีสาเหตุจากอะไรก็ตาม ผู้ป่วยก็ควรไปตรวจที่โรงพยาบาลทุกราย
ไปพบจักษุแพทย์ก่อนเสมอ หากมีอาการน้ำตาไหลมากผิดปกติตลอดเวลาหรือมีอาการผิดปกติที่เกี่ยวข้องกับตา ควรรีบไปพบจักษุแพทย์ที่โรงพยาบาลเพื่อรับการวินิฉัยและหากทางแก้ไขได้อย่างทันท่วงทีถ้าพบว่ามีภาวะท่อน้ำตาอุดตัน (Nasolacrimal duct obstruction) จักษุแพทย์อาจลองให้การรักษาด้วยการล้างท่อน้ำตา แต่หากไม่ได้ผล อาจใช้วิธีการแยงท่อน้ำตาถ้าเป็นมากอาจจำเป็นต้องทำการผ่าตัดทำทางระบายน้ำตาขึ้นมาใหม่ ซึ่งจักษุแพทย์จะพิจารณาวิธีการรักษาที่เหมาะสมให้กับผู้ป่วยแต่ละรายไป
สำหรับเด็ก
โดยทั่วไปจักษุแพทย์มักจะแนะนำให้ผู้ปกครองเริ่มต้นด้วยการนวดบริเวณหัวตาซึ่งเป็นตำแหน่งของท่อน้ำตาที่อุดตันก่อน โดยทั่วไปแล้วประมาณ 70-90% จะหายเป็นปกติได้ภายใน 1 ปี หรือยาหยอดตาปฏิชีวนะมาใช้ร่วมด้วยถ้ามีการอักเสบติดเชื้อเกิดขึ้น
สำหรับผู้ใหญ่
การผ่าตัดท่อน้ำตาอุดตันแบบดั้งเดิม (Endoscopic dacryocystorhinostomy) เป็นวิธีการผ่าตัดแก้ไขท่อน้ำตาอุดตันโดยการกรีดผ่านทางผิวหนังด้านนอกซึ่งวิธีนี้ผู้ป่วยอาจไม่ต้องดมยาสลบ และการผ่าตัดจะทำให้เกิดรอยแผลเป็นบางๆได้
การผ่าตัดส่องกล้อง (Endoscopic dacryocystorhinostomy) เป็นวิธีการผ่าตัดแบบใหม่ที่แพทย์จะทำการผ่าตัดแก้ไขท่อน้ำตาอุดตันผ่านทางรูจมูก โดยการใช้กล้องขนาดเล็กที่เรียกว่า “เอ็นโดสโคป” (Endoscope) ส่องผ่านเข้าไปช่องรูจมูกแคบๆเพื่อทำการผ่าตัดเชื่อมท่อน้ำตาและทำทางระบบน้ำตาขึ้นมาใหม่ซึ่งผ่านการผ่าตัดด้วยวิธีนี้จะไม่มีแผลผ่าตัดหรือแผลเป็นให้เห็นจากทางด้านนอกแต่อย่างใดผู้ป่วยสามารถฟื้นตัวเร็ว แผลหายเร็วกว่าการผ่าตัดแบบดั้งเดิมและแม้มีอาการอักเสบ บวม แดงมาก่อนก็ยังสามารถรักษาด้วยวิธีนี้ได้แต่การผ่าตัดด้วยวิธีนี้ต้องดมยาสลบและนอนโรงพยาบาล
ภาษาไทย
English
